KABIHASNANG INDUS

Ilog Indus- lundayan ng kabihasnang Indus sa timog na bahagi ng Asya.
2500 BCE- tianatayang umunlad ang kabihasnang Indus na pnangungunahan ng 2 lunsod ang Mohenjo Daro at Harappa.
Ang kabinasnang india ay napapaligiran ng mga natural na balakid, makikita sa hilagang bahagi nito ang kabundukan ng Himalaya, sa timog ay ang malawak na Indian Ocean, sa silangan ay ang disyerto ng Thar at Hindu Kush naman sa kanluran nito.
MOHENJO DARO AT HARAPPA
Ang pagkatuklas ng mahigit 100 pamayanan sa timog Asya noong 1922 na nagpatunay na ang India ay pinagmulan ng sinaunang kabihasnan.
2500 BCE- sinasabing umunlad ang dalawang pook, na may higit kumulang sa 35000 ka tao ang nanirahan, na nagpapatunany na may mataas na anta sang urbanidad batay sa nakitang artifacts at mga gusaling napreserba.
Citadel- malalaking gusaling natagpuan san a napapaligiran ng mataas na pader, makikita sa loob nito ang templo, pampublikong palikuran, granary o imbakan ng mga butyl ng palay.
1750 BCE -unti-unting humina ang dalawang lungsod, walang tiyak na dahilan ang pagbagsak ng naturang kabihasnan, maaring ang pagbabago ng direksyon ng ilog Indus ang sanhi ng kanilang pagkawala. May ilan din na nagsasabi na naubos ang kanilang paingakukunang yaman at nilisan nila ang pamayanan o di kaya sianlakay ng mga dayuahan ang 2 lungsod.
Pananakop ng mga Aryan
Aryano- pangkat ng mga taong mandirigma na nagmula sa gitnang Asya nagtungo sa sa india simula noong 1500 BCE .
Dravidian- tawag sa mga taong naninirahan sa India bago pa man dumating ang mga Aryan,uri ng mga taong may maitim na balat, matitikas, matitpuno ang katawan, kulot ant makapal ang mga labi. Sinakop at itinaboy sa sa timog na bahagi ng India.
Vedas-banal na aklat kung saan nailalarawan ang buahy ng isang aryano, ito ay binubuo ng apat na panrelihiyong aklat na naglalaman ng paniniwala, ritwal at mga bagay na isagawa ng bawat tao sa india s rehiyong Hinduismo.
Hinduismo- may politeismong uri ng paniniwala, pinakamatanda sa mga pangunahing relihiyon sa daigdig.
3 Pqngunahing Diyos
• Brahma- tagapaglikha
• Vishnu- ang taga-panatili
• Shiva- ang taga-sira
Sistemang Caste
Inilalarawan ang pagkapangkat-pangkat ng mga tao sa india na kung saan bawat ppangkat ay may gawaing nakalaan.
• Brahmin- pari
• Kshatriya- pinuno ng mandirigma
• Vaishya- magsasaka at mangangalakal
• Sudra- maggagawa
• Untouchables o outcaste- maruruming Gawain ang trabaho gaya ng pagtaponng basura, paglilinis, at paghuhukay ng mga libingan.
Dharma- tumutukoy sa takdang Gawain ng bawat hindu batay sa sistemang caste kung saan kabilang ang isang tao.
Reincarnation- paniniwala ng isang individwal ay mabubuhay muli sa ibang katauhan o anyo. Magpapatuloy ito hanggang sa marating niya ang Moksha o ang kaligtasan.
Karma- tumutukoy sa bunga ng aksyon na ginawa ng isang tao sa kanyang buhay.
Pagusbong ng Buddhism
Pagpasok ng ika-anim na siglo BCE, isang bagong paniniwala ang umusbong sa India na nagsilbing pag-asa sa buhay ng tao na kabilang sa mababang uri.
Buddhism- itinatag ni Siddhartha Gautama na kilala bilang Buddha.
Apat na marangal na katotohanan
1. Lahat ng tao ay nakakaranas ng paghihirap
2. Ang paghihrap ay dulot ng paghahangad
3. Maaring wakasan ang paghihirap at makamit ang Nirvana o wlang hanggang kaligayahan.
4. Makakamit ang Nirvana sa pasunod sa 8 daan
Ang 8 daan (8 fold path)
Wastong… pag-iisip, pananaw, pagkilos, pananalita, pamumuhay, konsentrasyon, pagsusumikap, at pagninilay
Relihiyong Jainism- itinatag ni Mahavira Vardhamana na nabuhay sa panahon ni Siddhartha Gautama, nagsimulang mangaral sa India, hindi binigyan diin ang pagdarasal at pagsamba sa mga diyos ang pinaniniwalaan nya na ang lahat ng bagay ay may ispiritu at nararapat lamang respetuhin.
Ahimsa o walang karahasan- pinagbawal niya ang digmaan at pananakit sa lahat ng may biuhay.

Pointers
Kabihasnang Mesopotamia( mga pangkat ng tao at mga ambag ng bawat kabinang Mesopotamian)
Kabihasnang Egyptian(ibat-ibang panahon at mga ambag nito sa lipunan)
Kabihasnang Indus ( mahahalagang turo/nirvana)
Types of exam (tama o mali, pagpipili,pagpapaliwanag,pagbasa at pag-unawa,pagtataya

KABIHASNANG MESOPOTAMIA

Mesopotamia (Iraq) – mula sa salitang mesos (gitna) at potamos (ilog)na ang ibig sabihin ay nasa pagitan ng dalawang ilog.
-Matatagpuan sa kanlurang bahagi ng asya na karaniwang pinalilibutan ng lupain ng disyerto at kabundukan.
-Matatagpuan sa lupain ng Fertile Crescent sa pagitan ng Persian gulf at Mediterranean sea.
MGA KABIHASNANG UMUSBONG SA MESOPOTAMIA
A. SUMERIAN 3500 BCE
• Cuneiform – unang nabuong sistema ng panulat. Isa itong uri ng pictograph na naglalarawan ng mga bagay na ginagamitan ng may 600 pananda sa pagbubuo ng mga salita o ideya
• Gulong – sa pagkakatuklas nito, nagawa nila ang unang karwahe
• Cacao – ginamit bilang unang pamalit ng kalakal
• Algebra – sa prinsipyong ito ng matematika, ginamit ang sistema ng pagbilang na nakabatay sa 60, paghahati o fraction, gayundin ang square root
• Kalendaryong lunar na may 12 buwan
• Dome, vault, rampa, at ziggurat – mga disenyong pangarkitektura at pang-inhinyera na ginamit sa mga palasyo at templo sa Sumer
• Luwad – ginamit sa paggawa ng laryo na nagsilbing talaan ng mga Sumerian at Prinsipyo ng calculator
• Mga Sumerian din ang unang gumamit ng sistema ng panukat ng timbang at haba.
• Unang nagtatag ng organisadong puwersa sa pagtatayo ng mga dike.
Pagbagsak
Panguanahing dahilan ng paghinabng mga Sumerian ay ang madalasna labanan at kawalan ng pagkakaisa ng mga lungsodestado nito. Madalas na pinagtatalunan ang patubig at hangganan ng mga lupain.
B. AKKADIAN 2350 BCE
King Sargon the Great- nagtatag ng imperyong Akkadian, pinag-isa niya ang lunssod estdao na nagbigay daan sa pagkatatag pinakaunang imperyo sa mundo noong 2035 BCE.
-pinakamahusay na pinuno ng akkadian.
Pagbagsak
Pagkamatay ni haring Sargon
Paghalili ng mga mahihinang pinuno.
C. BABYLONIAN o AMMORITES 2000 BCE
Hammurabi- namahala noong 1792-1750 BCE, tinaguriang pinakadakilang hari ng babylonia.
Kodigo ni Hammurabi- binubuo ng 282 batas na nagsisilbing pamantayan ng kabihasnang Babylonian.
-Sakop ng Kodigong ito ang mga itinuturing na paglabag sa karapatan ng mga mamamayan at mga ari-arian nito; usapin sa kalakal, lupa, butaw, serbisyong propesyunal; at pamilya.
-May prinsipyong mata sa mata at ngipin sa ngipin.
Marduk – ang kanilang pinakadakilang diyos na kinkilala.
1100 BCE- naabot nila ang kanilang tagumpay sa panitikan nang masisulat ang mga epikong Gilgamesh at Enuma Elish
Mga Ambag
• Nagsimula sa kanila ang mga kontaratang pangkalakalan, paggamit ng selyo bilang pagpatibay sa kontrata, palamuti sa katawan ng mamahaling bato at metal na kinkilala ngayon bilang alahas.
• Pinaunlad nila ang pakikipagkalakalan at negosyo.
Pagbagsak
Pagsakop ng ibang pangkat ng tao tulad ng Kassite, Hittite at mga Assyrian.
D. ASSYRIAN 900 BCE
Muling napag-isa ang Mesopotamia sa pamumuno ng mga Assyrian.
Sila ay mahusay sa pakikidigma at itinuring bilang pinakamalupit na tao sa sinaunang panahon.
Mga namuno
• Tiglath Pileser I- nagtatag ng imperyo
• Tiglath Pileser III- sumakop sa Syria at Armenia
• Sennacherib- sumakop ng 89 na lungsod at mahigit 200 daang pamayanan.
• Ashurbanipal- nagpagawa ng kaunaunahang silid aklatan sa daigdig na may 200,000 na tablaetang luwad.
Mga ambag
• Pinakaunang pangkat ng tao na nakabuo ng epektibong sistema ng pamumuno sa imperyo.
• Epektibong serbisyo postal
• Maayos at magandang kalsada.

Pagbagsak
Dahil sa kalupitan ng pamumuno nagkaisa ang mga Chaldean, Medes, at Persian noong 612 BCE upang pagtulungan itaboy ang mga Assyrian.
Ang paglusob ni Alexander the Great pagkalipas ng 300 taon at halos walang iniwang karangyaan ng Assyria.
E. CHALDEAN 612 BCE
Ikalawang Imperyong Babylonian.
Nabopolassar- siya ang nanguna at nagtatag ng imperyo chaldea, sila ang mga inapo ng mga Babylonian na ang naging kabisera ay Babylon.
Nebuchadnezzar II- pinakadakilang hari ng Chaldea na nagsimulang namuno noong 605 BCE hanggang 562 BCE, naging tanyag at maunlad ito sa kanyang pamumuno.
Mga Ambag
• Ang Hanging Gardens of Babylon ang isa sa pinakanakakahangang tanawin sa sinaunang panahon umabot sa 75 na talampakan ang taas, pinagawa ni Nebuchadnezzar para sa kanyang asawa na si Amytis.
• nalinang ng konsepto ng zodiac at horoscope.
• Nagpagawa ng Ziggurat na umabot sa halos 300 talampakan na pinangalanang etemenanki. Itinuring na ito ang tore ni Babel sa bibliya.
Pagbagsak
• Paghalili ng mag mahihinang hari dahil nakatuon lamang sila sa karangyaan, kasaganaan at kasayahan.
• Pananakop ng mga Persiano sa imperyo.
IBA PANG KABIHASNAN SA KANLURANG ASYA
A. HITTITE 2000 BCE
Mga Hatti tawag sa mga kabilang sa pangkat ng tao na nanirahan sa Anatolia na tinatawag ding Asia Minor, isang tangway na nakausli sa Mediterranean Sea at Black Sea.
Hattushash- ang kabisera ng imperyo.
1460 BCE- simula ng lumang kaharian na larawan ng kahinaan, karamihan sa mga Indo-Europeo ay mga mahihina kasama na ditto ang Hittite.
Telepinus- tinapos ang pamumuno ng mga mahihinang hari at pinabuti ang kalagayan ng imperyo at nagtatag din siya ng malakas na Militar na nging hudyat ng paglakas ng imperyo.
Suppiluliumas- namuno noong 1375 BCE, inagaw ang ibang lupain na sakop ng Egypt at lubusang nakontrol ang Sentral at hilagang Syria.
Mga Ambag
• Pagkatuklas ng bakal, ginamit nila ang bakal sa paggawa ng armas.
• Pagkilala at paggalang sa ibat ibang wika dahil ginagamit ito sa komunikasyon pandiplomasya.
• Pagkaroon ng titulo sa mga lupa at mga talaan nito.
• Pagkaroon ng imbetaryo ng lupain at pananim na naging batayan ng pagbubuwis ng ari-ariang nakakabi sa lupa.
Pagbagsak
Maraming prebilihiyo ang kamag-anak ng hari na minsan ay inanabuso.
Higit na pinagtuunan ng pansin ng hari aang mga gawaing panrelihiyon kahit na may laban ang military.
B. LYDIAN
• Matatagpuan sa hilagang bahagi ng fertile crescent.
• Pangkat ng tao na unang gumamit ng barya.
Sardis- kaisera ng lydia
Barter- sistema ng kalakalan sa pamamagitan ng pakikipagpalitan ng mga produkto sa iba pang produkto.
– Naging madali ang pakikipagkakalan ng natuto ang mga tao sa paggamit ng barya.
Haring Croesus- pinakamayamang monarko sa kanlurang Asya sa kanyang panahon .
Pagbagsak
Humina ang imperyo ng sakupin ni Haring Cyrus the Great ang Sardis noong 5046 BCE at isinaman sa mapa ng Persia.

C. PHOENICIAN 1200 BCE
Nanirahan sa timog silangang bahagi ng Asia Minor.
Phonecia- tawag sa kanilang lugar na lupain ng mga burol at kabundukan.
Paglalayag at pakikipagkalakalan ang pangunahing hanapbuhay dahil hindi mainam ang lupain sa pagsasaka.
Sila ang tinaguriang “tagpagdala ng kabihasnan” dahil hindi lamang ang produkto ang kanilang naibahagi kundi ang pamumuhay din ng mga tao sa kanilang mga lugar na napuntahan.
Mga Ambag
• Sa kanila nagsimula ang konsepto ng kolonya, naging istayon o bagsakan ito ng kalakal hindi kolonyang pulitikal.
• Mahalagang kontribusyon ay ang alpabeto, dito nakabatay ang kasalukayang alpabeto.
• Paggawa ng mga naglalakihang sasakyang pandagat na tinatawag na barko sa kasalukuyan.
Pagbagsak
Hindi napagtuunan ang pagpapatatag ng pamahalaan at sandatahang lakas.
C. HEBREO 1800 BCE
Hinango ang kanilang pangalan kay Eber na kinikilalang ninuno ni Noah, mababasa ang kasaysayan ng Hebreo sa lumang tipan (Old Testament).
Naging tanyag ang pangkat hindi sa aspetong militar at pulitikal kundi sa aspetong panrelihiyon.
Judaism- nagtaguyod ng monoteismong paniniwala na nagbigay daan sa paniniwala sa iisang diyos na tinatawag na Yahweh.
Abraham- nanirahan sa Mesopotamia na nagpasimula ng kasaysayan ng Hebreo.
Canaan- tirahan ng mga Hebreo, ayon sa tradisyon, sila ay inutusan ni Yahweh na manirahan dito at ipingakong gawing dakila ang kanilang bansa.
Mga Namuno
Moses- namuno sa apglikas ng mga Hebreo mula sa pang-aalipin ng mga Egyptian at nanatili sa Sinai peninsula ng 40 taon, at pinagkalooban ng 10 utos ng diyos.
Saul- naging hari noong 1020 BCE
David- namuno noong 1004 BCE at ginawang kabisera ang Jerusalem, ang nakatalo sa pinakamahusay na sundalo ng Philistine na si Goliath.
Solomon- itinuring na pinakamatalinong hari sa lahat ng piinuno, itinayo niya ang templo ng Jerusalem.
Mga ambag
• Ang bibliya na nanging pundasyon ng pananampalatayang Judaism at kristiyanismo, pinakamahalagang pamanan.
• Pagbabawal sa pagsamba at pag-aalay ngg mga sakripisyo sa mga diyus-diyosan na naging batayan ng maraming batas sa kasalukuyan.
• Ang pagsamba sa nag-iisang diyos o monotheism ay isa rin sa pinakamahalagang ambag.
Pagbagsak
Ang mataas na pagpataw ng buwis ni haring Rehoboam na naging dahilan ng pagrerebelde ng mga nak ni Solomon na dahilan ng pagkawatakwatak ng Hebreo.
Ayon sa lumang tipan ang dahilan ng pagbagsak ng kaharian ay ang pagkakaroon ng ibat-ibang diyos ng Israel na dala ng maraming asawa ni haring Solomon.
E. PERSIANO 612 BCE
Nagmula sa patulan ng kabundukan ng Caucasus sa pagitan ng Black Sea at Caspian Sea.
Nagtatag ng isa sa pinakamalawak na imperyo sa daigdig sa kanilang ginituang panahon.
Zoroastrianismo- tawag sa relihiyon ng mga persyano, itinatag at ipinalaganap ni Zoroaster ang kanyang mga turo, na naniniwalang may dalawang pwersang naglalaban sa upang makuha ang kaluluwa ng tao.ayon sa kanya huhusgahan ang tao batay sa kanyang ginawa at kung kaninong pangkat siya sumanib.
Ahura mazda- diyos ng kabutihan at katotohanan, ang lahat ng tagasunod ay dadalhin sa paraiso.
Ahriman- diyos ng kasamaan at kadiliman.
Mga Namuno
Cyrus the Great- nagsimula ang kanyang pamumuno noong 557 BCE,pinalawak niya ang imperyo sa pagsakop ng mga lupain, itinuring ang kanyang imperyo na pinakamalaki at pinakamakapangyarihan sa buong mundo sa panahong iyon.
Haring Darius I- namahala sa simula noong 521-486 BCE nagkamit ng kadakilaan ang kanyang imperyo, tinagurian niya ang kanyang sarili na hari ng mga hari.
Mga nagawa:
• Nagpagaw ng isang mahabang kalsada na nagdugtong sa mga lungsod ng Persia mula Susa hangang Ephesus sa Asia Minor na umabot sa 2,400 Km.
• Gumamit ng pilak at gintong barya sa pakikipagkalakalan.
• Nagdagdag ng mga satrapy (Rehiyon/lalawgan) sa imperyo. Bawat lalawigan ay pinamunuan ng satrap na nagsilbi bilang tainga at mata.
• Nagpatayo ng mga magagarang palasyo at gusali tulad ng Persepolis.
Nabigo sa labanan sa Marathon na malapit sa Athens, Greece noong 490 BCE laban sa mga Athenian na tumulong sa nag-alsang greek sa Asiaminor.
Haring Xerxes- namuno simula noong 486-465 BCE, anak ni Darius. Bilang paghihiganti sa nabigong pananakop ng kanyang ama sa Greece, muling nagsagawa ng ekspedesyon si Xerxes upang salakayin ang Greece ngunit nabigo sa labanan sa Salamis.
Darius III- sa kanyang kamay bumagsak ang Imperyong persiano noong 331BCE, sa kamay ni Alexander teh Great at dito nagwakas ang imperyo na minsang tinaguriang pinakamalawak sa buong mundo.
Mga Ambag
• Nabgigyang diin ang karapatan ng tao maging ang mga lupang sinakop
• Ang pagkakaroon ng mga satrap ng Persia ang naglinang sa konsepto ng sentarlisadong pamahalaan.
• Relihiyong Zoroastrianismo
Pagbagsak
Matapos ang pamumuno nina `Cyrus, Cambyses, Darius at Xerxes nawalan ng mahusay na pinuno, ang kanilang pangunahing pagbagsak.
Madalas na pag-away-away at kawalan ng pagkakaisa

PAG-USBONG NG KABIHASNAN SA MUNDO

KATUTURAN NG KABIHASNAN
Kabihasnan o Sibilisasyon- tumutukoy sa mataas na lebel ng pamumuhay ng tao.
-maituturing na kabihasnan ang isang pamayanan kung ito ay kakikitaan ng mga elementong tulad ng organisadong pamahalaan, relihiyon, ekonomiya, at mahusay na sistema ng pagsulat.
A. PAMAHALAAN- ang paglaki ng populasyon sa pamayanan ang nagbunsod ng pangangailangan ng isang mahusay na sistema ng pamamahala upang mapangalagaan ang kaayusan at katahamikan ng lugar. Ang inatasang pinuno ang siyang gumagawa ng batas na dapat sundin ng mga mamamayan. Karaniwan na may pangkat ng tao na tumutulong sa pinuno sa paggawa at pagpapatupad ng mga batas.
B. RELIHIYON- isa ito sa nagsisilbing pwersa sa pagkakaisa ng mga tao sa isang pmayanan. Nag-ugat ito sa mga hindi maipaliwanag na phenomena na nagbigay-daan sa paniniwala sa mga makapangyarihang nilalalang na may kakayahang ikontrol ang mga pangyayari. Sa ganitong paraan umusbong ang mga dakilang relihiyon.
C. EKONOMIYA- ang pagkatuto ng mga sinaunang tao sa larangan ng agrikultura ay nagbunga ng pagkakaroon ng kasapatan sa pagkain. Dahil dito, ilan sa mga mamamayan ay bumaling sa iba pang Gawain tulad ng paggawa ng mga banga, alahas,sasakyang pandagat, at mga sandata. Ditto nagsimulang umunlad ang kakayahan ng tao sa larangan ng pagawa at ang bunga nito ay isang pamayanan na sentro ng kalakalan.
D. TEKNOLOHIYA- ang pagkakaimbento ng mga bagay na makakatulong sa pamumuhay ng tao tulad ng gulong, potter’s wheel, at mga sasakyang panlupa at pandagat ay higit na nagpadali sa Gawain ng mga sinaunang tao na siyang nagdudulot ng mabilis na pag-unlad ng kanilang pamayanan.
E. SISTEMA NG PAGSULAT- pagkakaroon ng kumplekadong pamumuhay sa pamayanan dulot ng organisadong pamahalaan, relihiyon at kabuhayan ang nagbigay-hudyat sa pagkaimbento ng sistema ng pagsulat. Natutunan ng mga sinaunang tao na itala at ipatupad na batas at ilista ang mga nagbabayad ng mga buwis . mahalaga rin ang pagsulat sa mga seremnyang panrelihiyon at may kinalaman sa ritwal.
Mga Sinaunang Kabihasnan
4 na Kabihasnang Umusbong na Mundo
1. Kabihasnang Mesopotamia (Pagitan ng Ilog Tigris at Euphrates)
2. Kabihasnang Egyptian (Ilog-Lambak Nile)
3. Kabihasnang Indus ( Ilog-Lambak Indus)
4. Kabihasnang Tsino (Lambak ng Huang Ho River).

KABIHASNAN EGYPTIAN

Kalagayang Heograpikal

Egypt – Matatagpuan hilagang silangang asya kung saan umaagos ang Nile river.
Ilog Nile- may habang 6671 km mula sa kabundukan ng Africa pallabas ng Mideterranean Sea.
-umaapaw ang tubig tuwing Hulyo at bumabab sa buwan ng Oktubre
Herodotus- isang historian na Greek na nagsabing ang ang kabihasnang Egyptian ay handog ng Nile (gift of Nile).
Sahara at Libyan Desert – matatapuan sa kanluran at timog ng bansa, naging harang at pahirap sa pananakop ng mga dayuhan.

Kasaysayan

7000BCE- nagsimulang nagkaroon ng pamayanan sa tabi ng ilog Nile.
-natutunan nila ang pagtatanim sa mainam na lupain at pag aalaga ng mga hayop tulag ng baka,kambing at tupa
3200BCE- ang pamayanan ay nagkaisa at nakapagtatag ng dalawang kaharian:
a. Mababang Egypt- nasa hilagang bahagi ng Nile river, ang kanilang hari ay may kulay pulang korona.
b.Mataas na Egypt- nasa timog na bahagi ng Nile river
3100BCE- napag-isa ang 2 kaharian ng masakop ni Menes hari ng mataas na Egypt ang katunggaling kaharian.
Memphis- ang naging kabisera ng pinag-isang kaharian, dito rin nagsimula ang unang dinastiya sa Egypt na umaot sa 31.
Pharaoh (paraon)- tawag sa mga pinunong Egyptian na ang ibig sabihin ay dakilang tirahan, na nang lumaon ay itinuring na mga diyos na nasa pisikal na anyo ng tao.
Mga Tungkulin at kapangyarihan ng Pharaoh
• Magkontrol ng ekonomiya at kalakalan
• Mamahala sa kanyang nasasakupan
• Magpatupad ng mga batas at patakaran.
• Magpanatili ng maayos na sistemang pag irigasyon
• Mangalaga ng tao sa panahon ng kalamidad at tag-gutom
• Magpanatili ng ng kaayusan at katahimikan ng kaharian.
• Manguna sa mga seremonya at panrelihiyong ritwal.
• Manguna sa hukbong sandatahan ng Egypt
Vizier- pangunahing opisyal ng pharaoh na katuwang niya sa panganagasiwa ng kaharian at nagsisilbing kanyang tagapayo sa mahahalagang usapin.

Ang Egypt sa Iba’t Ibang Panahon

Lumang Kaharian (2686 B.C. – 2181 B.C.)
-Tinawag itong panahon ng pyramid. Sa panahong ito nagsimula ang pagtatayo
ng mga piramide sa Ehipto na nagsilbing libingan ng mga paraon.
Pyramid- isang malaking gusali na nagsilbing libingan ng mga paraon, mahigit 80 ang nagawang pyramid sa panahon ng lumang kaharian.
Mga namuno
1. Menes (3100BCE) – naging batayan ng lumang kaharian ang kanyang pamamahala sa pinag-isang kaharian.
2. Zoser o Djoser(2750 BCE) – sa panahon niya itinayo ang kauna-unahang piramide sa Ehipto, ang step pyramid na may anim na patung-patong na mastaba noong 2780. Idinesenyo ni Imhotep, ang punong tagapayo ni Zoser at isang magalingna arkitekto
3. Khufu o Cheops (2650 BCE) – sa kanyang panahon itinayo ang Great Pyramid sa Giza na itinuturing na isa sa Seven Wonders of the Ancient World. Sa sukat na 70 metro kwadrado ang base at 147 talampakan ang taas, ito ang pinakamalaking istruktura na itinayo ng tao.
4. Unis – sa piramide niya natagpuan ang Pyramid Texts o ang kalipunan ng Hieroglyphics na naglalarawan ng mga tradisyon ng paglilibing sa paraon at ang kanyang kahahantungan sa kabilang buhay.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pag-aalsa ng mga mamamayan laban sa mataas na buwis.
• Mahina at walang kakayahan sa pamumuno ang mga sumunod na hari.

Gitnang Kaharian (2040 B.C. – 1786 B.C.)
Sa panahong ito hindi ganap ang kapangyarihan ng mga pharaoh.
Thebes- bilang kabisera ng Egypt.
-sa panahong ito hindi na inililibing ang mga paraon sa pyramid kundi inilalakad ang kanilang mga labi sa lugar na tinatawag valley of king.
-pinamunuan ng 14 na paraon na ang mga pinakamahalaga ay ang sumusunod:

1. Amenemhet I (1991-1962 B.C.) – Binuo niyang muli ang Ehipto mula sa kaguluhan na namayani pagbagsak ng Lumang Kaharian. Binuhay niya ang pakikipagkalakalan sa Palestina at Syria.
2. Amenemhet III (1842-1797 B.C.) – Siya ang nagpagawa ng sistema ng irigasyon sa Faiyum na ginagamit pa hanggang ngayon.
Hykso- pangkat ng mga asyano na lumusob sa Egypt at sinakop ang Nile Delta noong 1640BC, sa loob ng mahigit 100 taon napasakamay nila ang Egypt.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pag-aalsa ng mga maharlikang galit sa mga pribilehiyo ng mga bagong-yaman na gitnang uri.
• Pagsalakay ng mga Hykso mula sa Arabia at Syria noong 1700 B.C.
•
Bagong Kaharian (1570-1090 B.C.)
-Itinuturing na Panahon ng Imperyo dahil dito nagsimula ang pananakop ng mga
sinaunang Ehipsyano. Pinamunuan ng 33 paraon na ang mga may mahalagang
ambag ay ang sumusunod:

1. Ahmose – itinaboy ang mga Hykso palabas ng Ehipto at sinimulan ang Bagong Kaharian. Itinatag niya ang kauna-unahang magaling na hukbong pandigma gamit ang natutuhan mula sa mga hykso.
2. Thutmose II (1512 B.C.) – idinagdag sa imperyo ang Nubia, Syria, at Palestina.
3. Hatshepsut – asawa ni Thutmose II; unang babaing namuno sa daigdig; nagpatayo siya ng mga templo at nagpaigting ng masiglang kalakalan kaysa pananakop ng lupain.
4. Thutmose III – itinuturing na magaling na mandirigma; napalawak ang imperyo hanggang sa mga baybayin ng Euphrates. Nagpatayo siya ng magagarang templo sa panahong ito. Ang pinakamagara ay ang mga templo sa Kamak at ang apat na Obelisk na kinauukitan ng mga tagumpay niya.
5. Amenhotep IV o Ikhnaton (1300 – 1358 B.C.) – nagpasimula ng monoteismo o pagsamba sa iisang diyos, Aton, na itinuturing niyang pinakamataas at pinakamagaling.
6. Tutankhamen (1358 – 1353 B.C.) – ang kanyang piramide ang itinuturing na pinakamahalagang labi ng sinaunang kabihasnan ng Ehipto dahil kumpleto ang laman nito nang matuklasan. Ibinalik niya ang polyteismo o paniniwala sa maraming diyos sa panahon niya.
7. Rameses II (1304 -1237 B.C.) – Ipinagtanggol niya ang imperyo laban sa mga sumasalakay na Hittite mula sa Gitnang Asya. Nag-iwan siya ng maraming sariling monumento.

Sanhi ng Pagbagsak
• Pagpapabaya sa ekonomiya ng kaharian.
• Pagsalakay ng mga Hittite sa mga kolonya ng Ehipto na nagdulot ng pagkawala ng mga buwis ni kinukolekta mula rito.
• Pag-aalsa sa loob ng kaharian.
• Pagsakop ng mga Assyrian noong 570 B.C., ng mga Persiano noong 525 B.C., at ni Alexander the Great ng Macedonia noong 332 B.C.

Lipunan at Kultura
• Sumasamba sa mga diyos at diyosa tulad nina Amn Re, diyos ng araw; Osiris,diyos ng Nile; Isis, asawa nito; at iba pa.
• May apat na uri ng tao sa lipunan: ang mga maharlika, pari, at pantas; mga sundalo; mga karaniwang mamamayan; at mga alipin.
• Naniniwala sa buhay pagkatapos ng kamatayan na pinagmulan ng dalawa sa dakilang pamana nila sa kabihasnan, ang pag-eembalsamo at ang piramide.
• Umusbong ang gitnang uri ng tao sa lipunan sa panahon ng Gitnang Kaharian.

Ekonomiya:
• Dalubhasa sa mga gawang-kamay ang mga sinaunang Ehipsyano. Sila ay mga platero, manggagawa ng palayok, manghahabi, at karpintero.
• Pagsasaka at pagpapastol ang mga pangunahing hanapbuhay. Nagtanim sila ng barley, trigo, at mga gulay.
• Nagmina rin sila ng tanso at ginto.
• Nagkaroon ng palitan ng kahoy na cedar mula sa Phoenician at olive oil mula sa Crete para sa flax, papyrus, inasnang isdang alabaster at ginto ng Ehipto. Ang kalakalang ito ay nagdala ng karangyaan sa mga mangangalakal.
• Nagkaroon ng bugso ng pagtatayo ng mga kanal at daan.
• Mga ani at paglilingkod ang uri ng buwis na kinokolekta mula sa mga mamamayan.

Ambag sa Kabihasnan:
• Ang kalendaryo na may 365 araw sa isang taon na hinati sa 12 buwan ay mula sa mga sinaunang Ehipsyanong astronomo noong 424BCE. Ginawa nila ito upang masubaybayan ang paghaba ng Nile.
• Nabuo ang sistemang panulat ng mga sinaunang Ehipsyano na tinawag na Hieroglyphics o hiroglipiko noong 3000 BCE. Itoay binubuo ng mga salitang hiero, isang salitang Griyego na nangangahulugang sagrado o banal, at glype na ang ibig sabihin ay paglililok. Unang ginamit ng mga pari sa mga ritwal ang hiroglipiko. Binubuo ito ng mga ideogramo at ponogramo. Mayroon itong 24 simbolo at ang bawat isa ay may tig-isang titik ng katinig. Bukod sa 24 simbolo, mayroon pang 80 simbolo na may tig-dalawang katinig.
• Ang mga piramide ang kauna-unahang monumentong bato na nananatili pa hanggang sa kasalukuyan. Ang pinakamalaking piramide ay ang piramide ni Khufu o Cheops na nasa Giza.
• Ang pagkakaimbento ng papel mula sa dahon ng halamang papyrus ay nagmula rin sa mga sinaunang Ehipsyano.
• Ang mummification o proseso ng pag-eembalsamo ay nagsimula noong 2600 B.C. sa ilalim din ng pamumuno ni Khufu. Natagpuan ang pinakalumang mummy sa Medum ni Sir Flinders Petrie na tinatayang inembalsamo noong panahong iyon.
• Ang mastaba ay mga naunang bersyon ng piramide. Una itong itinayo sa panahon ni Haring Djer noong 2900BC
• Naimbento rin ang araro sa panahong ito.
• Pagtatayo ng malaking imbakan ng tubig na tinawag na faiyum na nagtustos ng tubig sa panahon ng tagtuyot. Ginagamit pa rin hanggang ngayon ang sistemang ito ng irigasyon.
• Amarna art noong panahon ni Ikhnaton na nagpapahalaga sa pagiging makatotohanan ng mga bagay na inilalarawan.

Prepared by
Nacier besa
August 12, 2011